آیات صبر در قرآن - نُّورٌ عَلَى نُورٍ (یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاء)

خداوند ـ عزّوجلّ ـ، هرگاه بنده ای را دوستبدارد و او اندکْ کار خیری انجام دهد، در برابر آن اندک، به اوپاداشِ بسیار می دهد و دادن پاداش بسیار در برابر کارِ اندک، براو سنگین نمی آید . [امام صادق علیه السلام]

نُّورٌ عَلَى نُورٍ (یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاء)

پست الکترونیک

شناسنامه

آیات صبر در قرآن

به نام بهترین شنونده

و با سلام ...

شروع بحث صبر در قرآن ، مقارن شد با ایام صبر بانویی بزرگوار که صبرش در عالم مثال زدنی است...

خدایا به حرمت صبر خانم حضرت زینب (س) ، که همه سختیهایی دوران عمر مبارکشون را به بهترین وجه ممکن تحمل کردن ، کمکمون کن تا بتونیم صبور باشیم ...و در نهایت گامهای ما را در راه رسیدن به خود استوار گردان...

الهی آمین

<** اما آیاتی که در قرآن در باب صبر میتوان پیدا کرد ...

1- سوره البقرة آیه 45

وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ

از صبر و نماز یارى جوئید؛ [و با استقامت و مهار هوسهاى درونى و توجه به پروردگار ، نیرو بگیرید؛] و این کار، جز براى خاشعان‏، گران است‏.

2- سوره البقرة آیه 61

وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَى لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَى بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ اهْبِطُواْ مِصْراً فَإِنَّ لَکُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْکَنَةُ وَبَآؤُوْاْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُواْ یَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَواْ وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ

و [نیز به خاطر بیاورید] زمانى را که گفتید: (اى موسى‏! هرگز حاضر نیستیم به یک نوع غذا اکتفا کنیم‏! از خداى خود بخواه که از آنچه زمین مى‏رویاند، از سبزیجات و خیار و سیر و عدس و پیازش‏، براى ما فراهم سازد.) موسى گفت‏: (آیا غذاى پست‏تر را به جاى غذاى بهتر انتخاب مى‏کنید؟! [اکنون که چنین است‏، بکوشید از این بیابان‏] در شهرى فرود آئید؛ زیرا هر چه خواستید، در آنجا براى شما هست‏.) و [مهر] ذلت و نیاز، بر پیشانى آنها زده شد؛ و باز گرفتار خشم خدائى شدند ؛ چرا که آنان نسبت به آیات الهى‏، کفر مى‏ورزیدند؛ و پیامبران را به ناحق مى‏کشتند. اینها به خاطر آن بود که گناهکار و متجاوز بودند.

3- سوره البقرة آیه 153

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ

اى افرادى که ایمان آورده‏اید! از صبر [و استقامت‏] و نماز، کمک بگیرید! [زیرا] خداوند با صابران است‏.

4- سوره البقرة آیه 175

أُولَـئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى وَالْعَذَابَ بِالْمَغْفِرَةِ فَمَآ أَصْبَرَهُمْ عَلَى النَّارِ

اینان‏، همانهایى هستند که گمراهى را با هدایت‏، و عذاب را با آمرزش‏، مبادله کرده‏اند؛ راستى چقدر در برابر عذاب خداوند، شکیبا هستند!!

5- سوره البقرة آیه 250

وَلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ

و هنگامى که در برابر [جالوت‏] و سپاهیان او قرارگرفتند گفتند: (پروردگارا! پیمانه شکیبایى و استقامت را بر ما بریز! و قدمهاى ما را ثابت بدار! و ما را بر جمعیّت کافران‏، پیروز بگردان‏!

6- سوره آل عمران آیه 120

إِن تَمْسَسْکُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِن تُصِبْکُمْ سَیِّئَةٌ یَفْرَحُواْ بِهَا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ لاَ یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا إِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ

اگر نیکى به شما برسد، آنها را ناراحت مى‏کند؛ و اگر حادثه ناگوارى براى شما رخ دهد، خوشحال مى‏شوند. [امّا] اگر [در برابرشان‏] استقامت و پرهیزگارى پیشه کنید، نقشه‏هاى [خائنانه‏] آنان‏، به شما زیانى نمى‏رساند؛ خداوند به آنچه انجام مى‏دهند، احاطه دارد.

7- سوره آل عمران آیه 125

بَلَى إِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ وَیَأْتُوکُم مِّن فَوْرِهِمْ هَـذَا یُمْدِدْکُمْ رَبُّکُم بِخَمْسَةِ آلافٍ مِّنَ الْمَلآئِکَةِ مُسَوِّمِینَ

آرى‏، [امروز هم‏] اگر استقامت و تقوا پیشه کنید، و دشمن به همین زودى به سراغ شما بیاید، خداوند شما را به پنج هراز نفر از فرشتگان‏، که نشانه‏هایى با خود دارند، مدد خواهد داد!

8- سوره آل عمران آیه 186

لَتُبْلَوُنَّ فِی أَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُواْ أَذًى کَثِیرًا وَإِن تَصْبِرُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الأُمُورِ

به یقین [همه شما] در اموال و جانهاى خود، آزمایش مى‏شوید! و از کسانى که پیش از شما به آنها کتاب [آسمانى‏] داده شده [= یهود]، و [همچنین‏] از مشرکان‏، سخنان آزاردهنده فراوان خواهید شنید! و اگر استقامت کنید و تقوا پیشه سازید، [شایسته‏تر است‏؛ زیرا] این از کارهاى مهم و قابل اطمینان است‏.

9- سوره آل عمران آیه 200

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! [در برابر مشکلات و هوسها،] استقامت کنید! و در برابر دشمنان [نیز]، پایدار باشید و از مرزهاى خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید!

10- سوره النساء آیه 25

وَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ مِنکُمْ طَوْلاً أَن یَنکِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُم مِّن فَتَیَاتِکُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِیمَانِکُمْ بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ فَانکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَیْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِکَ لِمَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ مِنْکُمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

و آنها که توانایى ازدواج با زنان [آزاد] پاکدامن باایمان را ندارند، مى‏توانند با زنان پاکدامن از بردگان باایمانى که در اختیار دارید ازدواج کنند -خدا به ایمان شما آگاه‏تر است‏؛ و همگى اعضاى یک پیکرید- آنها را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید، و مهرشان را به خودشان بدهید؛ به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه بطور آشکار مرتکب زنا شوند، و نه دوست پنهانى بگیرند. و در صورتى که (محصنه‏) باشند و مرتکب عمل منافى عفت شوند، نصف مجازات زنان آزاد را خواهند داشت‏. این [اجازه ازدواج با کنیزان‏] براى کسانى از شماست که بترسند [از نظر غریزه جنسى‏] به زحمت بیفتند؛ و [با این حال نیز] خوددارى [از ازدواج با آنان‏] براى شما بهتر است‏. و خداوند، آمرزنده و مهربان است‏.

11- سوره الانعام آیه 34

وَلَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلاَ مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِ اللّهِ وَلَقدْ جَاءکَ مِن نَّبَإِ الْمُرْسَلِینَ

پیش از تو نیز پیامبرانى تکذیب شدند؛ و در برابر تکذیبها، صبر و استقامت کردند؛ و [در این راه‏،] آزار دیدند، تا هنگامى که یارى ما به آنها رسید. [تو نیز چنین باش‏! و این‏، یکى از سنتهاى الهى است‏؛] و هیچ چیز نمى‏تواند سنن خدا را تغییر دهد؛ و اخبار پیامبران به تو رسیده است‏.

12- سوره الاعراف آیه 87

وَإِن کَانَ طَآئِفَةٌ مِّنکُمْ آمَنُواْ بِالَّذِی أُرْسِلْتُ بِهِ وَطَآئِفَةٌ لَّمْ یْؤْمِنُواْ فَاصْبِرُواْ حَتَّى یَحْکُمَ اللّهُ بَیْنَنَا وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ

و اگر گروهى از شما به آنچه من به آن فرستاده شده‏ام ایمان آورده‏اند، و گروهى ایمان نیاورده‏اند، صبر کنید تا خداوند میان ما داورى کند، که او بهترین داوران است‏!

13- سوره الاعراف آیه 126

وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِآیَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ

انتقام تو از ما، تنها بخاطر این است که ما به آیات پروردگار خویش -هنگامى که به سراغ ما آمد- ایمان آوردیم‏. بار الها! صبر و استقامت بر ما فرو ریز! [و آخرین درجه شکیبائى را به ما مرحمت فرما!] و ما را مسلمان بمیران‏!)

14- سوره الاعراف آیه 128

قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ

موسى به قوم خود گفت‏: (از خدا یارى جویید، و استقامت پیشه کنید، که زمین از آن خداست‏، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار مى‏کند؛ و سرانجام [نیک‏] براى پرهیزکاران است‏!)

15- سوره الاعراف آیه 137

وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِی إِسْرَآئِیلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُواْ یَعْرِشُونَ

و مشرقها و مغربهاى پر برکت زمین را به آن قومِ به ضعف کشانده شده [زیر زنجیر ظلم و ستم‏]، واگذار کردیم‏؛ و وعده نیک پروردگارت بر بنى اسرائیل‏، بخاطر صبر و استقامتى که به خرج دادند، تحقّق یافت‏؛ و آنچه فرعون و فرعونیان [از کاخهاى مجلّل‏] مى‏ساختند، و آنچه از باغهاى داربست‏دار فراهم ساخته بودند، در هم کوبیدیم‏!

16- سوره الانفال آیه 46

وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ

و [فرمان‏] خدا و پیامبرش را اطاعت نمایید! و نزاع [و کشمکش‏] نکنید، تا سست نشوید، و قدرت [و شوکت‏] شما از میان نرود! و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است‏!

17- سوره یونس آیه 109

وَاتَّبِعْ مَا یُوحَى إِلَیْکَ وَاصْبِرْ حَتَّىَ یَحْکُمَ اللّهُ وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ

و از آنچه بر تو وحى مى‏شود پیروى کن‏، و شکیبا باش [و استقامت نما]، تا خداوند فرمان [پیروزى‏] را صادر کند؛ و او بهترین حاکمان است‏!

18- سوره هود آیه 11

إِلاَّ الَّذِینَ صَبَرُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَـئِکَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ

مگر آنها که [در سایه ایمان راستین‏،] صبر و استقامت ورزیدند و کارهاى شایسته انجام دادند؛ که براى آنها، آمرزش و اجر بزرگى است‏!

19- سوره هود آیه 49

تِلْکَ مِنْ أَنبَاء الْغَیْبِ نُوحِیهَا إِلَیْکَ مَا کُنتَ تَعْلَمُهَا أَنتَ وَلاَ قَوْمُکَ مِن قَبْلِ هَـذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِینَ

اینها از خبرهاى غیب است که به تو [اى پیامبر] وحى مى‏کنیم‏؛ نه تو، و نه قومت‏، اینها را پیش از این نمى‏دانستید! بنابر این‏، صبر و استقامت کن‏، که عاقبت از آن پرهیزگاران است‏!

20- سوره هود آیه 115

وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ

و شکیبایى کن‏، که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد!

21- سوره یوسف آیه 18

وَجَآؤُوا عَلَى قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَى مَا تَصِفُونَ

و پیراهن او را با خونى دروغین [آغشته ساخته‏، نزد پدر] آوردند؛ گفت‏: (هوسهاى نفسانى شما این کار را برایتان آراسته‏! من صبر جمیل [و شکیبائى خالى از ناسپاسى‏] خواهم داشت‏؛ و در برابر آنچه مى‏گویید، از خداوند یارى مى‏طلبم‏!)

22- سوره یوسف آیه 83

قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ عَسَى اللّهُ أَن یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ

[یعقوب‏] گفت‏: ([هواى‏] نفس شما، مسأله را چنین در نظرتان آراسته است‏! من صبر مى‏کنم‏، صبرى زیبا [و خالى از کفران‏]! امیدوارم خداوند همه آنها را به من بازگرداند؛ چرا که او دانا و حکیم است‏!

23- سوره یوسف آیه 90

قَالُواْ أَإِنَّکَ لَأَنتَ یُوسُفُ قَالَ أَنَاْ یُوسُفُ وَهَـذَا أَخِی قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَیِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ

گفتند: (آیا تو همان یوسفى‏؟!) گفت‏: ([آرى‏،] من یوسفم‏، و این برادر من است‏! خداوند بر ما منّت گذارد؛ هر کس تقوا پیشه کند، و شکیبایى و استقامت نماید، [سرانجام پیروز مى‏شود؛] چرا که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمى‏کند!)

24- سوره الرعد آیه 22

وَالَّذِینَ صَبَرُواْ ابْتِغَاء وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلاَنِیَةً وَیَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُوْلَئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ

و آنها که بخاطر ذات [پاک‏] پروردگارشان شکیبایى مى‏کنند؛ و نماز را برپا مى‏دارند؛ و از آنچه به آنها روزى داده‏ایم‏، در پنهان و آشکار، انفاق مى‏کنند؛ و با حسنات‏، سیئات را از میان مى‏برند؛ پایان نیک سراى دیگر، از آن آنهاست‏...

25- سوره الرعد آیه 24

سَلاَمٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ

[و به آنان مى‏گویند:] سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان‏! چه نیکوست سرانجام آن سرا[ى جاویدان‏]!

26- سوره ابراهیم آیه 12

وَمَا لَنَا أَلاَّ نَتَوَکَّلَ عَلَى اللّهِ وَقَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبِرَنَّ عَلَى مَا آذَیْتُمُونَا وَعَلَى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ

و چرا بر خدا توکّل نکنیم‏، با اینکه ما را به راه‏هاى [سعادت‏] رهبرى کرده است‏؟! و ما بطور مسلّم در برابر آزارهاى شما صبر خواهیم کرد [و دست از رسالت خویش بر نمى‏داریم‏]! و توکّل‏کنندگان‏، باید فقط بر خدا توکّل کنند!)

27- سوره ابراهیم آیه 21

وَبَرَزُواْ لِلّهِ جَمِیعًا فَقَالَ الضُّعَفَاء لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ إِنَّا کُنَّا لَکُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللّهِ مِن شَیْءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَانَا اللّهُ لَهَدَیْنَاکُمْ سَوَاء عَلَیْنَآ أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِن مَّحِیصٍ

و [در قیامت‏]، همه آنها در برابر خدا ظاهر مى‏شوند؛ در این هنگام‏، ضعفا [= دنباله‏روان نادان‏] به مستکبران [و رهبران گمراه‏] مى‏گویند: (ما پیروان شما بودیم‏! آیا [اکنون که بخاطر پیروى از شما گرفتار مجازات الهى شده‏ایم‏،] شما حاضرید سهمى از عذاب الهى را بپذیرید و از ما بردارید؟) آنها مى‏گویند: (اگر خدا ما را هدایت کرده بود، ما نیز شما را هدایت مى‏کردیم‏! [ولى کار از اینها گذشته است‏،] چه بیتابى کنیم و چه شکیبایى‏، تفاوتى براى ما ندارد؛ راه گریزى براى ما نیست‏!)

28- سوره النحل آیه 42

الَّذِینَ صَبَرُواْ وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ

آنها کسانى هستند که صبر و استقامت پیشه کردند، و تنها بر پروردگارشان توکّل مى‏کنند.

29- سوره النحل آیه 96

مَا عِندَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ وَلَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبَرُواْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ

آنچه نزد شماست فانى مى‏شود؛ امّا آنچه نزد خداست باقى است‏؛ و به کسانى که صبر و استقامت پیشه کنند، مطابق بهترین اعمالى که انجام مى‏دادند پاداش خواهیم داد.

30- سوره النحل آیه 110

ثُمَّ إِنَّ رَبَّکَ لِلَّذِینَ هَاجَرُواْ مِن بَعْدِ مَا فُتِنُواْ ثُمَّ جَاهَدُواْ وَصَبَرُواْ إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ

امّا پروردگار تو نسبت به کسانى که بعد از فریب‏خوردن‏، [به ایمان بازگشتند و] هجرت کردند؛ سپس جهاد کردند و در راه خدا استقامت نمودند؛ پروردگارت‏، بعد از انجام این کارها، بخشنده و مهربان است [و آنها را مشمول رحمت خود مى‏سازد].