به نام خدا

رابطه علم و حکمت

در آیات بسیاری از  قرآن کریم واژه علم در کنار حکمت به کار برده شده است ، در بررسی معنی این دو کلمه ظاهرا هر دو معنی دانش و به طور کلی علم را می دهد ولی با کمی دقت در آیات تفاوتهایی بین این دو واژه مشاهده می شود .

1-  همه انسانها در شرایط عادی زندگی دارای دو گونه علم هستند یا حصولی و یا حضوری ،‌علم به دلیل فطری بودن در انسان وجود دارد و فقط مقدار آن متفاوت است که آن هم بر حسب عللی کم وزیاد می شود ولی حکمت در همه انسانها وجود ندارد تنها انسانهایی خاص به درجه حکمت می رسند .

2-برای رسیدن به کمال نهایی داشتن علم تنها شرط لازم است وشرط کافی نیست بسیاری از انسانها با داشتن علم به کمال مطلوب رهنمون نمی شوند و حتی مسیر عکس را طی می نمایند ولی حکمت یعنی غرق شدن در کمال .

3- علم به تنهایی عامل عمل نخواهد شد افراد بسیاری دارای علم هستند ولی خود به علم خویش عمل نمی کنند مثل ابوسفیان که به خداوند و رسالت پیامبر(ص) علم داشت .ولی فرد دارای حکمت به حکمت خود عامل است وبه علم به دست آورده  عمل می کند .

4- به بیان دیگر علم یقین ایجاد نمی کند در حالی که حکمت یقین است به طوری که چنان در پوست و گوشت فرد نفوذ می کند که به راحتی پا در آتش می نهد وآتش بر او گلستان می شود .

5- در آیاتی خداوند از علم به آموختن( آموزش ) تعبیر کرده یعنی علم وسیله آموختن می شود ، حال سوال اینجا است آموختن چه چیز ؟ آموختن کتاب وحکمت به بیان دیگر اگر علم وسیله رسیدن باشد حکمت هدف علم و آموختن  است .

رَبَّنَا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُزَکِّیهِمْ إِنَّکَ أَنتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ (129) بقره

6- علم تنها آگاهی را در اختیار انسان می نهد و در مورد مطلب عنوان شده هیچ قضاوتی نمی کند ولی حکمت در جایگاه حَکم قضاوت می کند و رسیدن به جایگاه رفیع قضاوت امری است که تا به حکمت نرسیم به آن نخواهیم رسد و وای بر کسانی که بدون رسیدن به حکمت به قضاوت می نشیند .

فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللّهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللّهُ الْمُلْکَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا یَشَاءُ وَلَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ وَلَـکِنَّ اللّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَالَمِینَ (251)بقره

7- حکمت فیض ویژه ایی است که خداوند به عده قلیلی از انسانها هدیه ( هدیه به میزان خواست هدیه دهنده تدارک دیده می شود ونه ....) می کند.راه رسیدن به این مقام والای حکمت چیست ؟ راه رسیدن را خداوند در قرآن به ساده ترین شیوه بیان داشته است .   علم ( سعی در آموختن ) تزکیه ( سعی در پاک کردن درون ) و کتاب ( در اینجا ما کتاب را قرآن تعبیر می کنیم تا در پستهای بعدی به طور مفصل به معنای دقیقتر از کتاب برسیم ) یعنی راه رسیدن به حکمت خدا قران است ، پس از طی این مراحل حکمت به عنوان یک هدیه به انسان داده می شود .

کَمَا أَرْسَلْنَا فِیکُمْ رَسُولاً مِّنکُمْ یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِنَا وَیُزَکِّیکُمْ وَیُعَلِّمُکُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُواْ تَعْلَمُونَ (151)بقره

8- علم در درون خود حکمت ندارد ولی حکمت در درون خود علم را دارد ، به بیان دیگر حکمت کلیتی است که علم جزئی از آن محسوب می شود .

9- با تمام مباحث بیان شده در باب علم و ارزش ومقام علم وعالم ، منزلت حکمت مثل خورشیدی است دربرابر نور فانوس ویا قطره ایی است از دریا و برای بیان ارزش این مهم همین بس که پیامبران با مقام والای رسالت از خداوند طلب فهم کتاب و حکمت می کردند .

وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَى آتَیْنَاهُ حُکْماً وَعِلْماً وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ (14) قصص

کسی که به مقام والای حکمت برسد خداوند سیطره بر دنیا را به او هدیه می دهد که برای حکیم همه دنیا آنقدر بی ارزش می شود  که هنگام مرگ فریاد ( به خدای کعبه رستگار شدم ) را سر می دهد .